FÉLIX FERNÁNDEZ
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Papoteĩha
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
Táva Itaugua ha’e pe tenda hi’arapayhague karai Félix Fernández ko yvy apére. Itúva Lolo arpéro, José Dolores Fernández ha isy Petrona Galeano. Ñe’ẽpapára Féliz Fernández hi’arapáy upe 18 Jasypo 1897 arýpe. Avei omano upe 13 jasyporundy 1984-pe, Hyatýpe (táva Félix Pérez Cardozo)
Ha’e omenda Petrona González rehe, itauguagua, oguereko po mitã. Ana, Fernán, Pedro, Leopoldo ha Ana Bella. Omanorire hembireko omendajey, hyatyguáre, Maria Gallardo rehe. Hyatýpe oguereko peteĩ ñemitỹha ojapóva avei mbo’ehao rembiapo. Oñemitỹ umi tembi’urã ha umi yvoty iporãvéva. Hetave oñoty clavel ha rosa, opaichagua yvoty.
Félix Fernández oho mbo’ehaópe itáva Itauguápe. Opekuévo itaitachu omombe’u chupe hetamba’e pe ñorairõ guasúpe ojehúva’ekue. Imitãmíme ojapo upe ñe’ẽpoty Cerro kora, ombopumbasy Herminio Giménez. Upe karai taitachu oñorairõkuri upe ñorairõ guasúpe. Itaitachu omoinge hi’ãngapýpe pe tetãrayhu.
Avei ñepytyvõme oiko kokuére omba’apo. Terere tykuahárupi hetamba’e ohendu. Avei tatapỹi jerére ogaguýpe, ka’ay ha kojói mbejúre oje’újave, hetamba’e oporandu ha oñembohovái pehẽnguekuéra apytépe.
Pe katupyry ojepota pe hi’ãngapýre. Imitãre ombopu mbaraka ha pusãty. Ovevete ko mitã, jepérõ nda’ipepói. Hógape hape mbo’ehaópe ojuhu ohendúva’erã chupe. Oikuaaseve ha oheka oikuaavévape. Tahachi mbo’ehao pumbasy rehegua, ogueromandu’a hesehikuái.
Carlos Antonio López, rogakuépe, yvyratýpe, oĩkuri upépe mbo’ehao ka’avo rehegua, omyakãva’ekue karai arandu Moisea S. Bertoni ha ipytyvõhára Teodoro Rojas karai katupyry. Féliz Fernández, upérupi oikuaa Emiliano R. Fenández ha Dario Gómez Serrato-pe. Tahachi mbo’ehao pumbasy, ombyaty heta mitãrusúpe. Ndaikatúi ñanderesarái tekoarandu Moises S. Bertoni, oikuaa pypukuha umi ñande ypykuérape hape avañe’ẽ avei.
Upérõ avei okaraguápe ohupyty peteĩ ñepytyvõ ome’ẽva’ekue tetã EEUU, ñane retãme. Tembikuaaty ipukuvéva ñemitỹme ḡuarã. Umi pytagua oñemoarandu guaraní ñe’ẽme ombo’ehaḡua, upekuévo Félix Fernández pya’ete oñemoarandu ingles-pe avei.
Vokoietente ohupyty pytyvõ oñe’ẽhaḡua alemámpe avei. Oikochugui ñe’ẽhasahára. Upéi oho, Missouri Columbia-pe, EEUU retãme omba’apo aremi. Aipo 4C rupive. Heta ára omba’apo umi ñe’ẽñembohasápe. Ingles-guarani ha guaraní-ingles, avei alemán-guarani ha guaraní-alemán.
Ñemitỹ ha ñe’ẽpoty apópe kuimba’ekarai Féliz ikatupyry. Umi iñe’ẽpoty jaikuaavoi. Ha’e oñemitỹ ha upéi oipo’o ha ohepyme’ẽ umi hembiapokue. Yvoty ñotỹhára ha’e. Umi yvotypytã omyanyhẽ ijyvýpe pe rosa ha clavel oje’eha. Pe hogajerére umi kóga tembi’urã.
Paraguaýpe, karai Félix Fernández, RNP puhoe rupive, ombo’e okaraguápe mba’éichapa oñemitỹva’erã. Yvyñemopotĩ, ka’avovai jepo’o, pohã ojepurúva ñemitỹre. Jehepyme’ẽ ñemuhãre.
ÑOHA’ÃNGA. Ỹmave ñoha’ãnga ojejapo pyhareve ha ka’aru umi mbo’ehaórupi, avei, pyharekue umi óga korapyperõme. Katuete ñoha’ãnga ombojehe’a umi jeroky ha puraheíre, umi pukarã oñemoĩ avei ijapytépe.
Ikatuhína jajuhu umi hembiapokue hérava juéz okára, mainumby, haa sái hovy, Paraguay memby, okaraguápe okára, Jacinta, Mamerta, haa Leandro, Chopeli, mborayhu ha tesay, Peru’i, ekueléro, ndavy’ái pe escuélape. Ikatúnepa ko’ã hembiapokue jajuhu pe APA kuatiakuéra apytépe.
Chakoruguáre oho oñorairõ hape pumbasy rembipuru ombopuhaḡua hapichakuérandi. Oho ome’ẽ kyre’ỹ umi ñorairõhárape.
Mbo’ehára katupyry Félix Fernández. Ñorairõrire oujey ombo’e tahachi pumbasy mbo’ehaópe. Karai kamba yvate, hete mbarete ha tuicha ipyapýva’ekue. Ou ha oho itaguápe umi mba’yrujoapyetápe ypakaraípeve, upéi oguata térã mymba ári, oñemboja pe Mbokajaty Itaguápe. Upépe oha’ãrõ tembireko, tajýra ha ta’yrakuéra.
Upéinte oñemoirũjey María Gallardo ndive ha oho hyatýpe, ko’áḡa hérava Táva Felix Pérez Cardozo, iñanguirũkuri mitãguasu ombopukuaaitéva’ekue pe pusãty. Ñanemandu’amína umi iñe’ẽpotýre pumbasy apytépe ojeguáva. Tupãsy Ka’akupe, che róga, oñondivemi, che rendumi María Ana, ysyry, Rosa, Reservista purahéi, che trompo, ñasãindýpe, nde ratypykua, ñane aramboha, Cerro korá. Ñahendumína ko’ã purahéi ha ko’ã guarania ñande rógape mitãnguéra apytépe.
Umi ñe’ẽpoty ohaíva’ekue ha’e iporãporãvereíva ha techapyrãmemetéva. ÑANE ARAMBOHA. Peteĩ ára ñe’ẽpapára oĩjave kokuépe oguahẽ hógape kavaju ári peteĩ kuimba’e pyahu ohepyme’ẽva aorã. Oguahẽre omongeta ogajárape. Kuña porãme. Oñemombyky umi ñe’ẽ. Pe kuñataĩ ohai peteĩ kuatiáre ohejáva’ekue umi aramboha pa’ũme. Aipota che ñyrõ Félix, ndaipotái reho che rapykuéri, ajuhúnte peteĩ karia’y ahayhúva ha aha hendive. Ñane aramboha ha’e pe techaga’u poty.
CHE RÓGA. Okaraguami róga, ñu rovyũ mbytépe, umi tapepo’i osẽ tapỹigui ojajuhaḡua umi tapemi ipevévare. Óga morotĩ yvotyty apytépe. Upe ijykérupi pe ysyrymi katuete ñane mbopiro’yvehaḡua. Mborayhu róga, pytu’urenda, mborayhu ykua, yvaty pa’ũme. Upépe ñairõ ñaĩmbahína.
TUPÃSY KA’AKUPE. Ãngakaraíre ñanemandu’ãrõ, táva ka’akupére oho ñanemandu’a. Yvypóra ojejopyvaíva katuete Tupãsýre imandu’a. Paraguay ha Bolivia oñorairõguare ary 1932 ary 1935 peve, heta ñemano ojehu. Ohóva Chakópe ndajaikuaái oujeytaha. Jahahápe jahecha ñembosako’i Chakópe jeho. Avei umi ñorairõhára oúva’ekue hetevore’ỹre. Pe sy oñemoĩ Tupãsy renondépe oñe’ẽhaḡua chupe. Ojerure imembýre, oujeyhaḡua hekovére. Tupãsýme omomandu’a imemby oĩhague kurusúre avei pe ñemano renondépe. Ehovasamína che membýpe.
OÑONDIVEMI. Mborayhu mborayhúndi. Ojoykére, kunu’ũme ha jehavi’úpe. Jeguerohorýpe pe ogaguýpe ha umi yvyraguýpe, peteĩ ñe’ẽsyrýre oikohikuái. Mborayhu omoambue ñande rekove.
CHE RENDUMI MARÍA ANA. Ko purahéipe ombopotypaite tapykuere. Upe mborayhu ypy omoingéva’ekue ñande rekovépe, mba’eporã apytépe, ndaikatúi ñañotỹ tesaráipe. Umi ñembojaru pa’ũme, tuka’ẽ ñemuña, jepokomimi ojehúvove ñemuña mbykýre, avei ñande posyryry, ñanemondýi japokóvo japoko’ỹhaḡuáme, ñane mopirĩ umi mba’e. Avei ha’eténte upéi ñanepirĩsejeýva mba’e. Mborayhu peky apytépe ogueru vy’apavẽ piriri ñande rejáva akãrakúre.
ROSA. Yvoty marangatu. Yvoty hyakuã yvagapýva. Yvoty hope kyrỹiva. Pérez Cardozo ohauhúva’ekue pe isýpe. Ñe’ẽpoty ijarýiva ojapo Félix Fernández. Ojerure Félix Pérez Cardozo isýpe ḡuarã peteĩ ñe’ẽpoty ha’e omoĩhaḡua pumbasy ha upéicha oiko. Ña Rosa Cardozo ohendúneraka’e purahéi iporãitéva.
RESERVISTA PURAHÉI. Tekovevai ñandekohosãva, upévare namanói amo Cháko ruguáre. Heta tetãygua oñorairõaja hetãre, umi kichiha ha tembirekokuéra opyta lomitã jyva’ári. Heta avei umi kuña heko peteĩva opyrũhatã ha ndaipytaryrýiri ho’ahaḡua kuimba’e ambue poguýpe. Ndojapói akãratĩ. Umi kuña oha’ãrõva ikuimba’épe, oguerekoporãgui imborayhu.
CHE TROMPO. Ko ñe’ẽpotýpe ñe’ẽpapára omoñe’ẽporãiterei ko ñembosaraiha ojejapóva arasa yvyrágui. Ijyha jaikuaa. Máva ndoipo’óiva’ekue arasa rakãme. Yvyra apu’a iñakãguasúva ha heteguy po’íva ha opáva peteĩ mba’e po’imihakuáre. Inimboporã oñembojere hetére ha upéi oñemombo yvýpe ojehekýivo pe inimbo puku, ijapýra oñeñapytĩva ñanekuãre. Túva ndoguerekói mba’eve ohejáva’erã ta’ýrape. Oheja chupe trompo, ñembosaraiha, oñeñongatúva upe karameguáme.
ÑASÃINDÝPE. Peteĩ ñoha’ãnga pumbasy purahéi, ohecha José Asunción ha kuimba’ekarai Félix, peteĩ pyharépe. Oparire táva Paraguay ñoha’ãngarógape. Ha’ekuéra oguata tape Chile rehe ojupi pe Manduvirãpeve. Upépe oĩva’ekue óga pyharekarurã ha oñemokõhaḡua guariju ho’ysãporãva. Félix Fernández oma’ẽ yvagáre ha ohecha yvagapoty ñasãindýpe ojeheróva. Upe pyharépe ojapopa pe ñe’ẽpoty, pe pumbasy pyahu, tapére opurahéi karapéva’ekue José Asunción.
NDE RATYPYKUA. Umi che reindy kuña juky, porãgui ojajaipáva, opukavýjave, ijuru mboypýri ipyko’ẽ, kunu’ũ ykua, ñaneñe’ẽreraháva. Omopu’ã ñanderehe mborayhu.
CERRO KORA. Puraheiñembyasy. Ñe’ẽpoty imitãme ojapóva’ekue Félix Fernández. Ñane retã porãite heta ojahe’ómiva’ekue. Yvytyjere, yvytykora, pe Aquidaban upérupi osyry ka’aguy mbytére. Mburuvicha rekove opa upe tendápe. Upe ijarýi oñorairõkuri pe ñorairõguasúpe ha heta mba’e oikuaa oguahẽrupi avei pe yvytykorápe. Ñane retã rapykuerére heta tembiasaporã ojepyso avei. Py’aguapy, tekojoja, tekosã’ỹ, ñane retã oikotevẽhína, ñamyanyhẽhaḡua tembiapópe ñane retãpy.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
FÉLIX FERNÁNDEZ en PORTALGUARANI.COM
