TERERE, ÄNGA YVAROTY, POKYRA.
POESÍAS EN GUARANÍ DE PEDRO ESCURRA FRANCO
TERERE
Ohai: Pedro Escurra Franco
Nde rete rovyũ roky ro’ysã
ku paje’ícha che mbotarováva
roñandu che y’uhéire resyry
che ñe’ã angapýre rekororõ
che mbopiro’ývo che mopirĩ
yvy marã’ŷgui heñói kyrŷimba
che mokyrŷi nde ro’o osusũmba
péicha ajapychy vaicha nde rete
nde yvamimi ome’ẽva vy’apavẽ
ne mborayhu ka’a porãgui aipyte
añami nde eirete che ãngakuápe
nde ykua yvúgui nde y ro’ysã
nde ka’aguymígui mbeguekatumi
aipyte neñehetũ terere ro’ysãme
ohejáva neryakuãngue che ñe’ãme
oñembojuruvýva roipyte porã haĝua
roñandúvo reñeme’ẽ che rekovépe
pohã he’ẽva neñehetũ rykueremíme
avevúi nde ysyrýre che ñe’ã ojahu
ñañapymi oñondivemi vy’apavẽme
tererégui ijaty che rehe nde yvoty rope
neãnga pyahẽ che ñe’ãkuápe che japychy
yva ajúicha che rembére hendypu
che ruguýre ojepota mborayhu ratapiri
che mborayhu mba’epotápe oisu’u
sapy’ánte che pejúrõ techaga’u
aheka nde rete ratapŷi hakãmbýva
upépe ochyryrýne nemborayhúre
pe terere ika’a ro’ysã asýva nerembére
ijurupotýre akambúne che rete mano peve
pe ka’a ro’o hyakuã ka’aguýva nde retére
kañymbýpe reguerekóva che korasõmi.
ÄNGA YVAROTY.
Ohai: Pedro Escurra Franco
Tataindy rendy raku guýpe
pyhare pyte ojehesy neapytu’ü
nde ruguy opupúvo vaicha osoro
umi ñe’ëpoty ro’ysäme.
Ára rapógui nde resape
ko’ëtï omimbíva
neañuä neánga ratarendy
opiriri opu’ävo neapytu’üme
mba’eporä raity
neänga ipojái yvagapýre
oipo’o yvága poty
ohetüva yvarotýre
yvoty ryakuä pa’üme
rejykýivo kuatiáre
neapytu’ü potyñe’ë.
Ka’aguy pytu ro’ysäre
ka’arupytü neänga ojepoi
peteï panambi vera pepo ári
nekorasö hendy oipytévo
pyharekue mbyjakuéragui
huguy sa’yju mimbi
oikiéva neakäme ipotyjerapa.
Yvarotýpe ojehupapóma
neänga marangatu
ykua pytäre oveve panambícha
ojerokýva yvága guýre
repáyvo reñandupaitéva
nde rete pirï pa’üme
umi mba’asy tekove rasë ñe’ë
nde py’a kutu kutúva
nde roguata vevuimíva
purahéi pyahu apytépe
remoñe’ë hagua neñe’ägui
yvyporakuéra mba’epota.
Umi mbyja nde rekáma
amo jasy oñemyröma
nde rejavykýirö ñe’ëpotýpe
ohayhúgui nde rekove potï sakä
ome’ëva kuñataïme yva ajúicha
umi neñe’ë re’ëmbochy.
Ñande sy resay nemoakänundúva
ñembyasy asy guýpe
okirirïmbágui yvyporakuéra
ñane retägua
ka’aguy ruguáre ojesu’upa
ojehesývo kuarahy ratápe
ochyryry hy’ái ruguýpe
umi guyra tatáicha
mayma änga oveve
ha neänga oho ijapytepekuéra
yvágare mborayhu reka.
P O K Y R A.
ohai: Pedro Escurra Franco
Nereñoiguive resysýi mba’epotápe
ndéko ha’e mboriahu memby mitäkuñami
okaraguami reheja va’ekue peteï ko’ëme
tapÿi porä piro’y reguerekóva mborayhúpe.
Ipiru mboriahu pe nemborayhu renda
mitäkuñami pokyrárö reikóva rejesu’u
tavy pe neakägui rehupa’osetéva
ikatu haguáicha rejehesape’a marangatúpe.
Péina tava guasúre iñipytümby oikóvo
nde rekove ojehoveréva jejahéipe
nde ry’áipe reñapymi katupyrýgui
ha upéi nde japychy kane’ö pyharekue
mba’asy omopa’ü nde kéra kerasy
oikiévo nde rehe ijohapáva py’arasy.
Reínte rejahe’ose rema’ërö nde jehe
ijuatï va’erä mayma yvoty reipo’oséva
ha nde koyguamígui mitäkuñami okaragua
rejejopýne amo huguápe ku mbeju roráicha.
Nde róga itapere reimégui mombyry
ha ijaty hese umi guyra tyre’ÿ
opurahéi jahe’óva ka’arupytüvove
ohetüvo neryakuängue.
Mayma tape po’íre mitäkuñami
oipejúvo neryakuä ore mokyrÿiva
mandu’a rory opyryrÿivo
che angakuápe rojapychýva.
Ykua yvu jerére ipiru rasypa
peteï mborayhu ñembyasýpe oikóva
akärakúpe nde rekágui mitäkuñami
ha’ete voínte reju rejumijeýva.
Aha’arönte nde jerénte avei
añandu ñandúma nde rejumo’ái
avei netapÿi taperépe oñemondégui
che vy’a’ÿ che jopy rasy nepore’ÿ
ha péina techaga’u pypukúpe
nde rehénte ajepokyty.
Oje’opávo nde pukavy kyrÿi che ñe’ägui
neporängue akóinte che pytepa
nera’angántema opyta mitäkuñami
ojajái ha ohesape che akäme
nemimbípe ambopotýva ko mborayhu
heñóiva nde taperére
ha che änga apytépe.
SAPY’ANTE CHE KAMBA
ohai: Pedro Escurra Franco.
Sapy’ánte ndajuvéiro
nde ypýpe che kamba
nemborayhu ypykuemígui
oñehëvo mandu’a mba’epotáre,
nde pyhare naiporäiro
neañomi reguerochichïvo
ñane mborayhu rapykuere,
nde py’apýpe nekaräivo
che mba’epota nerenóivo
emboguénte ha ehovasa
heñoimíro nde py’apýpe
mborayhu mba’epota.
Hasëmíro nde apysápe
mitä rasëicha che ñe’ë
che rendúnte ipahaite
che mbohasávo nde jehegui,
sapy’ánte che kamba
ndajuvéiro nerendápe
che rekovemi ojesu’úne
che tyre’ÿvo nemborayhúgui,
reikovéigui che ñe’äme
neryakuä che gueraháva,
aipykúi tape ajuhúva
che rapémante otimbo
vy’apavë rapykuéri.
Pyhare ku ndakevéirö
che rendápe oguahëva
omimbipáva mborayhu
ijapytépe rojuhúmi
akóinte nekuñataï,
che tupäsýre rombojojáva
nepotïgui remyesakäva
pe yvotýicha nde rekove.
ÑE’ËRATARENDY.
ohai: Pedro Escurra Franco
Ñe’ëratarendy osëva ñe’ägui
ñane änga pytúndi ñane avañe’ë
ñande rekove oikovégui
hendypúva ñane änga ñe’ë
hi’aju mimbíva mborayhúre
iñapesäva yva marangatúicha.
Ñande ypykuéragui heñói
ñande rógape mayma kü guýgui
ojepota piriri pororo
hi’ägui ñane mitänguéra
katupyrýpe mbo’ehaópe
omoheñói arandukuaa rendy
avañe’ë ratarendy apytégui
toñeha’ä ha toipovä hikuái
ñane avañe’ë marangatúpe.
Ñane ñe’ë ratarendy avañe’ëpoty
ipoty pytä, morotï , hovy,
osëva ñane ñe’ägui avañe’ë
iñasäiva ñane rembiapóre,
ñane mborayhu vevére,
ñane retä poräitére.
Ñahendu ñane ñe’ëratarendy
ojehayhu avañe’ë roky pyahu
ombopiro’ýva ñande rekove
yvypóra rekove omoñe’ë poräva
iñe’ëratarendýgui avañe’ëme
ipoty eiretéva imborayhu.
Ñane ñe’ëratarendy ñe’ëpoty
osyry osëvo änga ruguaitégui
mba’eporä pavë potï apytégui
ojaitypo jehe’áva ñane ñe’ä mbytére
ha upégui opu’ä avañe’ë ratarendy
omboryrýiva vy’apavëme ñande rekove.
HA KARAI !
ohai: Pedro Escurra Franco
( jasyköi 1972)
Péichantepiko che ru
che mandu’a va’erä nde rehe,
péichantepiko nde rekove
ojehekýi va’erä yvy ape árigui.
Yvytu kangy apytépe
hyakuä yvagapýva orejaho’i
ha mayma mandu’a rehejáva
ipotyjerapa ore apytu’üme.
Péina nde pepo che ru
ikangy sapy’a ra’e nde hegui
Ñandejára nde rupívo
nde rekove ogueraha orehegui.
Ipaha rohecha che ru yvy ape ári
yvagapýre neänga ipiro’y
hesakä mimbíva vy’apavë apytépe
upépe nde ra’ykuérandima reiko
isarakíva yvagapýre hi’ängamimi.
Ñemoirüñepytyvöme ápe ha pépe
reipovä va’ekue ára pyahumi,
romyesakäta ore rekovére
ko yvy apére neñe’ä potï porä.
Péina che akäme nahendái
yvyguýpema hague romboguejy
nde tyvy ári ore tindývo
mba’embyasy guasu orejopy.
Ha che ru marangatu katupyry
nda ore popyhýiko rehokuévo che ru
reñemyrö mba’épiko rehóvo orendive
ha che ru karai reko peteï. !
Péina nde ra’ykuéra , nde rajykuéra
mandu’a poty poräme neretümba
ho’ávo ka’arupytü okañy kuarahy ore rekovégui. !
*************
GUAHUREI
Ohai: Pedro Escurra Franco.
Ha’eténteko jagua tyre’ÿ rekove
pende rekove rekotevë
oguahu reíva pyhare ha ára
rejere jerévo nde róga jerére
reguahu guahu.
mombyry reimégui nde jehegui
nde rejehechái,
nemba’epota neko’ö
ha nde jopi rasy
ombohasýva nekorasö
nde py’a rekotevë.
Nde rete potykurumíre iñapysë tekotevë
nde pyti’a ikangy nde reitývo vy’a’ÿ
nde ruguýre vaicha opoñy tekotevë nde retepýre
nde su’úva mba’epota juru raimbe ijetu’úva.
Ñembyahýi nde jopi lomitä ñaña nepichäi
remba’aposetereígui rejeheka rejeporeka
hasë nde py’a hasë nememby hasë neñe’ä
otyky nde resay otyky nde ry’ái otyky rekove.
Py’ÿinte nembojahe’o kirirïhápe che reindy
neñe’äkuápe ojekutu nemba’e mbyasy otytýiva
nde rekove rembyre nikatúiva opytu’u
ikaiguéva mba’epota oiko oikónte ha oguahurei.
TAPOKOMÍNA.
ohai: Pedro Escurra Franco
Emboi nema’ëra hu’ü
ikyrÿimbáva nde javeve
tajami nde rehe
ejamína che rehe
tanemokyrÿi tanemokyrÿi
nepytasämeve ivevépe
ko che ma’erá saite
ojerokuasetéva opu’ä.
Tapokomína nema’ërare
jasy ro’o haviju kyrÿimbáva
ojepokýiva mymba saitéicha
tajapychy ikatuháicha
tanemokyrÿi pe hemoihaitépe
ikatu haguáicha ojerokua veve
nema’ërami oñapymívo ojopype.
Emohu’ü pe nema’ëra
taiñakÿ ñakÿ omymýivo
taisýi taisýi kajajýicha
tojepyso imba’epotáre
opopo ryryiparire
tomboty ijuru pytä soro
tombogue heterendy rata
ho’oguive hendypúva
toñyñýi upéi oikiévo
toikie toke ika’aguýpe
opoipávo ijehegui topytu’u.
TATU.
Ohai: Pedro Escurra Franco
Takurupuku raku kupépe
opepe tatu ojepyso hese
oñembopireguy tatu ro’o
ojepepi kyrÿi asy
ojepokýivo ojurupe’a
tatápe ijahy’o pa’ä
ohapy mondoro tata’y
oikiepaitévo ojapiro
tatu ro’o kyrÿi osoro
oñembokua pororo
huguy oñehë opupúvo
okapu piriri osyry
tatu pytä tatu apu’a
ka’aguy hüme ojeheka
tutu ro’o ojepyso ojehesy
tatu hü’i pyhare
tatu morotï ko’ëju
tatu apu’a ryguatä
tatu hovy ojesu’use
karai guasu omuña
mayma tatúre ipojái
imbokapúpe omondoropa
imboka guasu ipópe ipu
henonderä ogueraha
tatu ika’aguýre okañy
mymba tatu mymba
ka’aguýicha oñemo’ä
ojejopy jehesy
jepepýpe oñeme’ë
hendypu ipyahë
omondohóvo hekove.
PONCHOGUY
Ohai: Pedro Escurra Franco.
Ponchoguýre oguyguy otytýi
umi po pukupokovi pyryrŷi
ojehe’a umi tumby oñehẽvare
ojepoka kyre’ŷ tata ro’o pa’ũme
opa’ã jepepy ha ojepyte kangymi.
Ponchoguy omopytũ omo’ãmbaitévo
umi mba’epota rembiapo kirirĩ
tape po’i karẽre oñemokarẽmba
omokarẽvo tekove ikarẽ iguata
mba’epota oporombopoko karẽmba..
Ponchoguýre lomitã
oñopichãi kyre’ŷ
hi’ãnga karẽmbágui
hete ojepokapa
oñe’ẽ karẽmba, ojehecha karẽmba
jaikuaa karẽmba
japorohayhu karẽmba
oñepo’ẽ’ŷ haguãme oñepo’ẽgui
ojehesy vai.
Ponchoguýre jajavy
ñande rapemimi
ñasẽ ñasẽ’ŷ haĝuame
ñande reko ikarẽ
ñañeme’ẽ karẽmba
ñañemokyrŷi karẽmba
ponchoguýre jatu’u tu’u
karẽmbáma voi ra’e
jaguata karẽ
tape po’i karẽ pytũmbýre.
Ponchoguy
ñande raitýicha ñanemo’ã
jajohupytymijave
mborayhu apytépe
ponchoguýpe
ñañembyaku porãve
ponchoguýre
kajajýicha ojepysojerokuáva
umi mba’epota rata pa’ũme hendypa.
Ponchoguýre lomitã
oñemuña rasypa
ojekutu kutukáva
ipyahẽme omombe’úva
ponchoguýre mborayhu
omondyky tyky tyky
umi hendypúva oñami
oiporopyte kyre’ŷvo
mborayhu ojehe’ávo
ipotyjera yvotymi.
CHOKITO
ohai: Pedro Escurra Franco
Karai tuja guata tyryry
sáko tuja ijapére haguino
tape mbytére hi’ãnga heñói
ohesape imarangatu ñe’ẽteépe
hete ryryipáva karai nomokõirõ
ijahy’o omyãkŷvo ndokapumo’ãi.
Karai ra’ãnga je’okue osyryry
hapykuere ombotyryry henonderã
táva marangatu hesakã iñe’ẽre
oñapymi oisyryku he’ẽva guaripóla
mayma ñemuhãme ha’e oñepohãno
ñe’ẽpotýre oipovã ikerapoty pypuku
Ipy’a rory omondyky tesaýre
hi’ãnga kuágui pukavy ojepyso
kirirĩ guasúpe upéi ha’e ojejaho’i
imborayhu ipepo tyryrýva
sapy’ánte nda’ipu’akái ijehe
karai Chokito ohayhúva tekove.
Iñacha’ĩva pukavy omboguyguy
ikorasõmi oikove pyhare pyte
ipo’a’ŷ osyryry hekovepýre
japu ha ñembotavy omopẽmba chupe
ipyti’a rasy ipyahẽ mborayhúre
omba’apokuaaitéva karai tuja ojesu’u.
Ikorasõ otyryry pe ikurusúre
oheja yvytúre peteĩ mandu’a poty
hapykuerére mba’eporã oñehetũmi
Karai tuja chavi ho’upa chupe mba’asy
mombe’u gua’úre yvyku’íre otyryry
hi’ãnga ojehovasapyre okañy Pinosãgui.
MOMBE’U MBYKY
ÑAKÃITY: Ohai Pedro Escurra Franco
Péina osẽ Tani tape ku’ápe yvyraro atukupépe oñemombe, peteĩ kyse yvapara ipópe. Ña Pali membykuña oguahẽ oúvo imba’apohágui. Pe yvyra kupégui opo Tani, oha’ãvo oñesũpehẽ henondépe, oipyso ijyva ha pe ikyse kuñataĩ rováre ojekyty, ha pe ikorasõre omoma’ẽ ryrýi upéi. Tani osapukaise, ojejoko, oñe’ẽ mbeguekatu Katalína pe , ña Tani membykuñáme. Omanóta omano’ỹ va’erã. Tove toho oñembojáva pe Katalína mborayhúre, tokañy opokoséva pe hetére.
Che avavére nama’ẽi, ndahechái ambuépe, namongarúi avavete mba’epota. Ajeporekágui nderehénte , ahecháva nera’ãnga che képe, amyasẽ che korasõ, añohẽ che resay, ambotarova che ãnga nde rapykuéri, aharei, akañy, ajevy, atĩ, ajero’a nera’ãngáre, amyãtaindy yvága peguápe ahechaségui amandayvícha che rekovére pe po’a po’a, avei ajahe’o che jehe anihagua avave che mbotavy che mbojapu, che mbyepoti, che motĩñe’ẽ..
Oñapytĩ ijehe ikichihápe, oike ñanandýre, osapukái ijapysápe, oinupã, omboguevi, oipyti’a myaña, oipete pe yvýre, ojupi hi’ári, oguapy hi’ári, oñehẽ hese, oityvyro, omopu’ã, ojere hese, oñemoñe’ẽ chupe, omongyhyje, opoko poko hese, ojapychy, omongeta, ohetũ, oñañuã, oguerochichĩ chupe. Ha’e okirirĩ chugui, oñembotavy, oñemomirĩ, ojahe’ose, oñanise, okapuse hese, ovevese avei upégui, okuerase chugui, opytu’use, oipota opa, topa mba’e, osẽseterei pytũmbýgui, ojorase imba’embyasy , osẽse karaguatatýgui, omboguese tata ikorasõpegua.
Ahayhúgui nde rekove ha nde rete, péicha aiko nde rapykuéri. Ajesu’ukaparei mba’epotápe ha ndéve ndaikatúi ruhupyty, aguapy roha’ãrõ, upéi aguata nde rapére, añani nde rapykuéri, ajeroky revy’ajave, ambyasy vy’a’ŷ reguerekóva, avy’áva repukamijave. Ahekáva nera’ãnga ahetũségui neryãkuãnguemi, ahupiséva che jyva’ári, pe nde rete porãite asy, hague rokymíva, ahaviju’oséva, chékatu añandu pe pirĩ nde javeve.
Pépe ho’a hi’ári umi ojagua va’ekue hese. Ha’eháma ojepokua ha ojeipykua, ojeguerotyryry kotyhũ peve, upépe iko’ẽ ha iko’ẽne ojera peve.!
Fuente: PEDRO ESCURRA
Registro: Agosto 2010.
.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
